Pożyczka a podatki – co musisz wiedzieć?

Czym jest pożyczka z perspektywy podatkowej?

Pożyczka jest umową cywilnoprawną uregulowaną przepisami kodeksu cywilnego oraz ustawy o kredycie konsumenckim¹.

Zgodnie z art. 720 § 1 kodeksu cywilnego przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości².

Pożyczki udzielane przez instytucje finansowe, w tym działające legalnie firmy pożyczkowe, to zazwyczaj kredyty konsumenckie. Przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 złotych albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi³.

Ze względu na fakt, że pożyczka jest świadczeniem zwrotnym, nie jest traktowana jako dochód z punktu widzenia prawa podatkowego i jej zaciągnięcie nie wywołuje konieczności zapłaty podatku dochodowego⁴. Nie oznacza to jednak całkowitego zwolnienia z obowiązków podatkowych.

Kiedy pożyczka podlega opodatkowaniu?

Na podstawie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych podatkowi PCC podlega umowa pożyczki pieniędzy. Z tego powodu – gdy otrzymałeś środki w tej formie – musisz wziąć pod uwagę, że jeśli nie istnieje podstawa prawna do zwolnienia z podatku albo wyłączenia obowiązku jego zapłaty, masz obowiązek ponieść ciężar należnej kwoty⁵. Stawka podatku PCC od umowy pożyczki wynosi 0,5%⁶.

Przy umowie pożyczki obowiązek podatkowy w zakresie zgłoszenia i zapłaty podatku spoczywa na biorącym pożyczkę, a więc osobie, która otrzymała środki⁷.

Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy bądź każdorazowej wypłaty środków pieniężnych, jeżeli umowa pożyczki określa, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy⁸. Ten moment bezpośrednio wpływa na to, ile masz czasu na złożenie deklaracji PCC-3 oraz uiszczenie podatku. To co do zasady 14 dni od zawarcia umowy.

Podatek PCC od pożyczki trzeba zapłacić przede wszystkim w przypadku pożyczek prywatnych. Chodzi o umowy, które są zawierane pomiędzy podmiotami nieprowadzącymi działalności pożyczkowej – np. przez znajomych⁹.

Istnieje jednak kilka sytuacji, w których nie trzeba płacić PCC od umowy pożyczki ze względu na zwolnienie podatkowe. To czynności cywilnoprawne wymienione w art. 9 pkt 10 w ustawy o PCC, w tym pożyczki udzielane:

• przez przedsiębiorców niemających siedziby lub zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek,
• w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej z małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi, pasierbem, rodzeństwem, ojczymem i macochą pod warunkiem:
• złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności;
• udokumentowania otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę np. dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy;
• na podstawie pożyczki od rodziny, czyli umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej (takimi jak małżonek, zstępni, czyli np. syn, córka, wnuki, prawnuki itd., wstępni, w tym m.in. matka, ojciec, babcia, dziadek, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie) do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu w danym okresie, tzn. 36 120 złotych, na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn;
• na mocy umowy z innymi podmiotami – np. pożyczki od znajomych, jeżeli kwota lub wartość pożyczki nie przekracza 1000 złotych¹⁰.

Umowa pożyczki nie wiąże się z obowiązkiem zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych również w sytuacji, gdy podlega opodatkowaniu VAT lub co najmniej jedna ze stron jest zwolniona z podatku VAT z tytułu dokonania tej czynności¹¹. Na tej podstawie pożyczkobiorca najczęściej nie będzie zobowiązany do zapłaty podatku PCC od pożyczki zaciągniętej w instytucji pożyczkowej, ponieważ zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 38 z podatku VAT zwalnia się usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę¹².

Pożyczka w firmie – skutki podatkowe

Z finansowania w formie pożyczki coraz częściej korzystają również przedsiębiorcy. W tym wypadku nie zmieniają się jednak szczególnie skutki podatkowe zawartej umowy.

Zaciągnięcie pożyczki jest neutralne dla obu stron umowy na gruncie podatku dochodowego. Zwrotny charakter pożyczki sprawia, że nie można jej traktować jako przychód ani koszt. Skutki w zakresie podatku dochodowego może z kolei wywołać spłata zobowiązania, ale tylko jeśli chodzi o część obejmującą wynagrodzenie pożyczkodawcy w formie odsetek. Dodatkowo – jeśli pożyczkodawca podlega przepisom ustawy o VAT – przedsiębiorca nie zapłaci podatku od czynności cywilnoprawnych od pożyczki. Będzie tak nie tylko w razie korzystania z oferty instytucji finansowych zajmujących się udzielaniem pożyczek, ale również w przypadku pożyczek między przedsiębiorcami. Wszystko dlatego, że obecnie większość organów podatkowych stoi na stanowisku, że dla ustalenia, że pożyczka jest udzielana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, nie ma znaczenia, czy w umowie spółki wskazano udzielanie pożyczek jako przedmiot swojej działalności. Z drugiej strony, jeśli pożyczkodawca nie jest podatnikiem VAT, co do zasady powstanie obowiązku podatkowego PCC od pożyczki nie jest wykluczone¹³.

W księgach rachunkowych przedsiębiorstwa zobowiązania pożyczkowe są ujmowane na dzień ich powstania według wartości nominalnej¹⁴. Wpływ z pożyczki może być zewidencjonowany w księgach "Wn konto 13-0 Rachunek bieżący" oraz "Ma konto 24 Pozostałe rozrachunki". Zobowiązanie wynikające z pożyczki będzie wykazane na koncie 24 do momentu jej spłaty albo umorzenia. Należne pożyczkodawcy odsetki ujmuje się z kolei zgodnie z zasadą memoriału – w zależności od celu, na jaki zaciągnięto pożyczkę¹⁵. Dodatkowo warto wiedzieć, że w niektórych przypadkach przedsiębiorca będzie miał możliwość zaliczenia zapłaconych odsetek do kosztów uzyskania przychodów¹⁶.

Umorzenie pożyczki – konsekwencje podatkowe

W praktyce zdarzają się sytuacje, w których uzyskana pożyczka może zostać w całości lub części umorzona. Dopuszczalność takiej sytuacji powinna wynikać z treści zawartej umowy pożyczki albo późniejszych ustaleń stron¹⁷.

Zwolnienie z długu prowadzi do powstania przysporzenia po stronie dłużnika. Z tego powodu umorzenie pożyczki zarówno w zakresie pozostałego kapitału do spłaty, jak i odsetek, stanowi przychód z tzw. innych źródeł¹⁸. Od wartości umorzonej kwoty co do zasady trzeba zapłacić podatek dochodowy¹⁹.

Jakie dokumenty warto zachować?

Zawsze, gdy zaciągasz pożyczkę, należy szczegółowo zapoznać się z treścią umowy, a po podpisaniu dokumentów zachować je w bezpiecznym miejscu. Dodatkowo warto zweryfikować, czy zawarta umowa prowadzi do powstania określonych obowiązków podatkowych.

W razie kontroli skarbowej pożyczkobiorca powinien dysponować przede wszystkim dowodem zawarcia umowy oraz potwierdzeniem zapłaty podatku. Najlepiej, jeżeli zachowasz również formularz PCC-3 oraz dokumenty, które potwierdzą ewentualne prawo do zwolnienia²⁰. W ten sposób oszczędzisz sobie nerwów i łatwo wykażesz, że dopełniłeś wszystkich obowiązków.

Częste błędy i mity związane z pożyczkami i podatkami

Pożyczki są coraz bardziej popularną formą finansowego wsparcia w różnych życiowych sytuacjach. Spora część osób nie wie jednak, że pożyczenie środków może generować powstanie obowiązków, w tym np. w zakresie podatku od pożyczki od znajomego czy rodziny. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że brak pisemnej umowy czy niewielkie kwoty nie generują ryzyka i w ich przypadku można zrezygnować z formalności podatkowych. W praktyce takie działanie może doprowadzić do poważnych problemów.

Jeśli urząd skarbowy przeprowadzi kontrolę i ustali, że od pożyczki nie został odprowadzony podatek PCC, może naliczyć pożyczkobiorcy karną stawkę podatku. W skrajnych przypadkach to aż 20% pożyczonej kwoty, a więc 40 krotnie więcej niż w przypadku standardowej wysokości daniny²¹. Z tego powodu nie warto ryzykować – zdecydowanie lepiej w terminie dopełnić formalności i w razie potrzeby opłacić należny podatek PCC od pożyczki.

Pożyczka może generować obowiązek zapłaty podatku PCC. Istnieje jednak szereg zwolnień i wyłączeń, które są szansą na oszczędności. Warto pamiętać, że w niektórych przypadkach – aby z nich skorzystać – trzeba dopełnić określonych formalności. Znajomość przepisów związanych z podatkiem od pożyczki może uchronić od konieczności zapłaty karnej stawki podatku. W razie wątpliwości warto skorzystać z pomocy doradcy podatkowego.

Źródła:
1. https://um.warszawa.pl/waw/konsument/-/kredyt-pozyczka-i-kredyt-konsumencki-czy-sie-roznia-
2. Art. 720 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1061, 1237, 2025 r. poz. 769 z późn. zm.).
3. Art. 3 § 1 Ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1497, z 2025 r. poz. 146 z późn. zm.).
4. https://kglegal.pl/podatki-przy-pozyczce/
5. https://www.podatki.gov.pl/pcc-sd/rozliczenie-podatku-pcc-od-pozyczki/
6. Art. 7 ust. 1 pkt 4 Ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 295, z 2025 r. poz. 680 z późn. zm.).
7. Art. 4 pkt 7 Ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 295, z 2025 r. poz. 680 z późn. zm.).
8. Art. 3 ust. 1 pkt 1 i 1a Ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 295, z 2025 r. poz. 680 z późn. zm.).
9. https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-pcc-nie-zawsze-zaplacisz-podatek-od-pozyczki
10. Art. 9 pkt 10 Ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 295, z 2025 r. poz. 680 z późn. zm.).
11. https://www.podatki.gov.pl/pcc-sd/rozliczenie-podatku-pcc-od-pozyczki/
12. art. 43 ust. 1 pkt 38 Ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów I usług (t.j. Dz.U.z2025r. poz. 775, 894, 896 z późn. zm.).
13. https://spolkazoo.net/skutki-podatkowe-finansowania-spolki-z-o-o-pozyczka-oraz-doplatami
14. Art. 28 ust. 11 pkt 2 Ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 120, 295, 1598, z 2024 r. poz. 619, 1685, 1863 z późn. zm.).
15. http://www.poradnikksiegowego.pl/artykul,182,18872,otrzymane-pozyczki-w-ewidencji-ksiegowej.html
16. http://www.vademecumpodatnika.pl/artykul_narzedziowa,1247,204,20932,ujecie-odsetek-w-kosztach.html
17. http://www.poradnikksiegowego.pl/artykul,182,18872,otrzymane-pozyczki-w-ewidencji-ksiegowej.html
18. https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/pisma-urzedowe/0112-kdwl-4011-122-2024-2-dk-skutki-podatkowe-umorzenia-185272222
19. https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-umorzenie-odsetek-od-pozyczki-udzielonej-osobie-fizycznej-a-przychod-podatkowy
20. https://www.podatnik.info/publikacje/podatek-od-pozyczki-od-znajomego-te-przepisy-warto-znac,644634
21. https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-pcc-od-niezgloszonej-pozyczki-czy-zawsze-wystepuje